بقایای آثار و بازمانده‌های تاریخی آب و اظهارات معمرین و مطلعین منطقه نشان از این واقعیت دارد که در گذشته‌های دور بخشی از اراضی مهران با استفاده از آب رودخانه کنجان‌چم و گاوی آبیاری می‌شده و باغداری و کشاورزی در مهران رونق داشته است.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه ایلام، مهران 7 قنات به خود دیده است که اهالی برای احداث آنها از وسایلی نظیر چرخ چاه، دلوهای دوخته‌شده از چرم گاو، بیلچه و کلنگ استفاده می‌کردند.
تونل رضاآباد بر روی رودخانه کنجانم
این تونل که آثار آن در پایین‌دست تونل فعلی سد انحرافی کنجانم (شهید آل اسحق) مشاهده می‌شود در دوره قاجاریه و به دستور غلامرضاخان والی ساخته شد که آثار تونل و دهانه میله چاه‌های آن در دشت رضاآباد کاملاً مشهود است.
به نظرمی‌رسد تأسیسات فعلی کنجان‌چم الگو گرفته‌شده از همان بند پوشالی و تونل قبلی است.
یکی از اهالی که در امر حفاری تونل قبلی همکاری داشته می‌گوید که تونل کنجان‌چم به طول 5 تا 6 کیلومتر در زمان حکومت احمدشاه و به‌وسیله والی پشتکوه و به استادکاری شخصی بنام “شمگه” طی مدت شش ماه حفاری شده است این سد قسمتی از آب رودخانه کنجان‌چم به وسیله یک سد پوشالی به داخل تونل منحرف و زمین‌های زراعتی رستم‌آباد، هرمزآباد و فرخ‌آباد مهران را مشروب کرده است.
این تونل به وسیله مقنی‌های اهل همدان و کرمانشاه حفرشده است. در پایین‌دست این تونل به دستور غلام‌رضایان والی یک آسیاب ساخته شد که به‌وسیله آب تونل به چرخش درمی‌آمد و متعاقب آن توسط غلام شاه خان نیز یک آسیاب دیگر ساخته شد که با استفاده از سرریز آب آسیاب غلام‌رضایان والی به حرکت درمی‌آمد.
پس از مدتی به علت خروج خان از منطقه قسمت‌هایی از تونل تخریب گردید که شخصی بنام یاور که دایی والی بود در پایین‌دست تونل مبادرت به حفر یک نهر کرد که بنام نهر یاوری معروف شد.
قنات فیلی(فیلیه)
این قنات درسال 1308 به دستور غلامرضاخان والی در محدوده اراضی “جوچفت” و منصورآباد حفاری شد و حدود 100 تا 120 میله چاه دارد. طول آن حدود 3 کیلومتر است که بدین‌وسیله آب قنات را به اراضی کشاورزی زیردست منتقل می‌کرد. قنات به‌گونه‌ای احداث شده که آب با شیب ملایم جریان داشته، متأسفانه به علت مرور زمان و عدم نگهداری، غیرقابل استفاده شده است.
قنات منصورآباد
قنات منصورآباد نیز توسط غلامرضاخان والی پشتکوه باهدف تأمین آب قسمتی از اراضی کشاورزی منطقه احداث گردید و حدود 4 کیلومتر طول دارد و دارای 2 شاخه جنوبی و شرقی با 75 میله چاه است.
قنات «زیرکَت»
این قنات در پائین‌دست اراضی منصورآباد و به دستور غلامرضاخان والی حفرشده است.
تونل، قنات و آسیاب امیرآباد
این تونل به دستور غلامرضاخان والی در منطقه امیرآباد در بخش صالح‌آباد از توابع شهرستان مهران در دوران قاجاریه به منظور مشروب کردن اراضی امیرآباد احداث شد که از طریق یک سد پوشالی بخشی از آب رودخانه کنجان‌چم به این دشت هدایت می‌شد. علاوه بر آن آسیاب خان نیز به چرخش درمی‌آورد.
بررسی‌های به‌عمل‌آمده نشان می‌دهد که قنات امیرآباد در سال 1307 به دستور والی وقت با استفاده از نیروی انسانی و وسایل و ابزار اولیه نظیر کلنگ، بیلچه، سطل‌های چرمی و چرخ چاه حفر شده است.
در سنگ‌نبشته‌ای که مربوط به عهد غلامرضاخان والی است(این سنگ‌نبشته به طول دو متر و عرض یک متر در منطقه تخت خان از توابع بخش صالح‌آباد موجود است) با بیان تاریخ حکومت والیان درباره اقدامات آنان ازجمله قنات امیرآباد مطالبی به رشته تحریر درآمده است.
درسال 1325 در آغاز سلطنت عادل محمد علیشاه به حکمرانی حفر قنات سرداریه مشهور به مله بازان» به معماری استادحسین مقنی باشی اصفهانی به اتمام و در همین تاریخ چند رشته در آسمان‌آباد که مشهور به اشرف‌آباد است به اتمام رسانید.
به گفته اهالی با بهره‌برداری از تأسیسات فوق امیرآباد از نظر باغات و مزارع کشاورزی به دشتی معمور مبدل شده است.
سد انحرافی و ایستگاه پمپاژ امیرآباد در پائین‌دست سد پوشالی والی قرار دارد.
قنات چالاب مهران
حفر این قنات نیز مربوط به دوره قاجاریه و حکومت والیان پشتکوه است که در آن زمان آب یک حلقه چاه حفر شده را از طریق این قنات به اراضی کشاورزی منتقل می‌شده، و بخشی از آن نیز به مصرف تأمین آب احشام خان والی می‌رسیده است.
با پایان یافتن حکومت والیان پشتکوه، بین دو طایفه شوهان و باوه پیرمحمد بر سر تصرف این قنات اختلاف روی داد که در سال 1317 قنات و اراضی کشاورزی اطراف، بین دو طایفه مذکور تقسیم شد، ولی این تقسیم‌بندی در سال 1329 به نتیجه رسید و طرفین دعوی به نحوه تقسیم راضی شدند.
سد انحرافی “مِزی”
به گفته مرمرین بخش ملکشاهی بر روی رودخانه گاوی و در محلی موسوم به “مزی” درگذشته آثار یک سد انحرافی وجود داشته است. اطلاعات رسیده سینه‌به‌سینه از گذشته نشان می‌دهد که این سد در زمان‌های قدیم که بستر رودخانه گاوی بالا بوده، بناشده است و آب آن با استفاده از نهرهای متعدد دشتی را که علی‌خان کشته نام داشته آبیاری می‌کرده است.
آسیاب آبی بانروشان
آسیاب مذکور ازجمله بناهایی است که در شمال روستای بانروشان و در کنار رودخانه‌ای به همین نام وجود دارد و ازنظر جغرافیایی در حوزه بخش صالح‌آباد واقع است.
این بنا با استفاده از مصالح بومی نظیر سنگ و گچ احداث و تاکنون بارها بازسازی و دارای انبار و محل آسیاب گندم و جو و ذرت بوده و در آخرین مرحله به شکل یکی از منازل روستایی نوسازی شده سقف آن با چوب و کاه‌گل پوشش داده شده است.
پره‌های چوبی و سنگ این آسیاب با استفاده از آب رودخانه بانروشان به چرخش درمی‌آمده و در کنار آن حوضچه‌ای وجود دارد که به گفته اهالی سرریز آب آسیاب به داخل آن هدایت می‌شده است.
کانال انتقال آب تنگ نیاز
در مدخل و ورودی دشت صالح‌آباد تنگه‌ای صخره‌ای و کوهستانی وجود دارد که به نام تنگ نیاز معروف است و آب رودخانه بانروشان از این تنگه عبور می‌نماید.
اظهارنظر معمرین منطقه حاکی است که به منظور تأمین آب حمام خان و نیز آبیاری بخشی از زمین‌های کشاورزی به دستور والی پشت کوه، کانالی که با استفاده از سنگ و گچ (احتمالاً ساروج) در وسط ارتفاعات صخره‌ای با پرتگاهی کاملاً خطرناک ساخته شده که به علت ریزش کوه از بین رفته و فقط قسمت بسیار کمی از این معماری در دامنه صخره قابل‌رؤیت است.
در خصوص وجه‌تسمیه تنگ نیاز ، اظهار نظرهای متفاوت و ضدونقیضی ابراز، برخی معتقدند که یکی از کارگران بنام نیاز در حین ساخت کانال از صخره سقوط کرده، لذا بنام تنگ نیاز معروف شده است.
انتهای پیام
